Cách mạng Ukraine và kịch bản Việt Nam

Tiến sĩ Phạm Chí Dũng

Gửi cho BBC từ Sài Gòn

Tổng thống Viktor Yanukovych phải trốn sang Nga vì lo sợ

Tháng 2 năm 2014. Người dân Việt lại đau đáu với câu hỏi: kịch bản và số phận nền chính trị Việt Nam sẽ ra sao sau sự biến Ukraine?

Khi mùa xuân năm nay ùa về, cơn cuồng phong cực kỳ mau lẹ ập đến Ukraine chắc chắn đã làm nên một “Mùa xuân Ả rập” thứ hai, với chu kỳ ba năm lặp lại.

Nếu lịch sử tái hiện, liệu “Mùa xuân Ukraine” có tràn sang Belarus của Lukashenko và nước Nga của Putin hay không?

Và liệu sau ba năm nữa, tức vào năm 2017, liệu một mùa xuân khác có nở hoa trên khu rừng Đông Dương?

Nở hoa

Mong nguyện nở hoa đó là có thật.

Tương tự thái độ với cuộc cách mạng ở Libya, Tunisie và Ai Cập vào cuối năm 2010 và đầu năm 2011, biến chuyển ngoạn mục tại Ukraine đã được rất nhiều, nếu không nói là hầu hết các tờ báo lớn nhỏ ở Việt Nam đăng tải và bình luận.

"Ukraine chính là một bài học mới mẻ và có vẻ kỳ diệu nhất cho người dân Việt về một sự thay đổi hết sức chóng vánh, dù phải đổ máu."

Tuy nhiên, một chi tiết đáng lưu tâm là nếu cách đây ba năm, “Mùa xuân Ả rập” vẫn bị hệ thống tuyên giáo trung ương áp đặt cảnh báo đối với báo chí về “cần cảnh giác với việc lợi dụng diễn biến hòa bình và các luận điệu thù địch”, và khiến giới truyền thông lề phải phải tự xác lập một ranh giới vô hình để câm lặng dừng bước, thì sự kiện Ukraine mới đây đã biến báo giới Việt Nam thành vận động viên vượt rào.

Có ít nhất hai hoặc ba rào cản của Ban tuyên giáo trung ương đã không được báo chí tôn trọng đúng mức.

Chế độ tự do biểu đạt và tự do báo chí cũng vì thế trở nên thực chất đôi chút, ứng với vị thế tân thành viên Hội đồng nhân quyền Liên hiệp quốc của Nhà nước Việt Nam.

Với tư cách là tiếng nói và nỗi lòng của công luận, phát ngôn của báo chí cũng là tiêu chí hàng đầu nói lên nhận thức, tình cảm cùng nỗi bức xúc của các tầng lớp dân chúng.

Trong hoản cảnh một đảng ở Việt Nam, hoàn toàn có thể xem đó là một loại tiêu chí gián tiếp khi người dân không có hoặc chỉ có rất ít cơ hội để điểm mặt chỉ tên các vụ việc, cá nhân trong một chính thể cầm quyền ngập ngụa ô uế nạn tham nhũng và vô số vi phạm về quyền con người.

Đó là lý do vì sao chỉ mong đợi những “mùa xuân” nổ ra, báo chí lập tức cất tiếng.

Trước cả “Mùa xuân Ả rập”, một trong những chủ đề bị xem là rất nhạy cảm mà những tờ báo lề phải can đảm nhất ở Việt Nam thường đụng chạm là nền chính trị và xã hội đương thời ở Trung Quốc.

Nhiều vấn nạn như tham nhũng, bê bối đạo đức công chức, đàn áp dân chúng, ô nhiễm môi trường, phân hóa giàu nghèo… vẫn thường được nhắc đi nhắc lại trên mặt báo Việt Nam một cách đầy ngụ ý, đôi khi xen cài bình luận và các chỉ trích.

Hàng chục người chết trong đụng độ giữa người biểu tình và cảnh sát ở Kiev

Hành động tương tác thông tin như thế đã khiến không chỉ lớp người đọc trí thức mà cả các giai tầng khác đều có thể nhận ra đó là những vấn đề không quá dị biệt đối với nền chính trị và xã hội Việt Nam.

Mặc dù cách biệt địa lý giữa Ukraine và Việt nam lên tới một phần tư vòng trái đất, song thế giới phẳng lại quá gần gũi về nhận thức và phương pháp hành động.

Không khí bùng nổ thông tin trên vô số trang mạng đã làm cho 34 triệu người Việt dùng Internet không thể bàng quan với những gì đang xảy ra ở thế giới bên ngoài, và do đó cũng không thể thờ ơ với mối liên tưởng với hiện tình khốn quẫn của dân tộc mình.

Ukraine chính là một bài học mới mẻ và có vẻ kỳ diệu nhất cho người dân Việt về một sự thay đổi hết sức chóng vánh, dù phải đổ máu.

Bầu không khí tích hợp thông tin như thế đã lan trải ở nhiều quán cà phê, nhiều góc phố tại nhiều đô thị trong những tuần qua.

Kết quả rất dễ kiểm chứng là mặc dù không có bất cứ buổi “xuống đường” nào ở Việt Nam để hưởng ứng cuộc cách mạng lật đổ chế độ độc tài Yanukovych, nhưng vô số bàn tán hả hê xen tâm trạng hồi hộp ngóng đợi đã đủ để minh họa cho một tâm thế quy nạp phẫn nộ theo chiều dài toán học.

Chiều dài đó sẽ được kết thúc tại điểm mà chế độ cầm quyền ở Việt Nam không có khả năng rút ra một bài học xương máu nào từ lịch sử số phận cầm quyền Ukraine.

Kết nụ

Vốn đã thấm nhuần bài học cách đây một phần từ thế kỷ từ sự phân rã đột ngột của Liên Xô, sự sụp đổ của bức tường Berlin hay cuộc cách mạng êm đềm ở Tiệp Khắc, hiển nhiên trong não trạng giới lãnh đạo Việt Nam, biến động Ukraine mang dấu ấn như một sóng triều cập nhật nhất nhấn sâu hơn hình ảnh con thuyền bươm nát của những chế độ độc tài còn sót lại.

Người dân Hà Nội còn kháo tin về một làn sóng quan chức thủ đô vội vã gom góp của nả để bay ra nước ngoài khi cái tin Yanukovych bị lật đổ được chính thức xác nhận.

"Những người dân mẫn cảm nhất còn bình phẩm về thái độ trở nên ôn hòa hơn hẳn của một số quan chức công an mẫn cán ở Hà Nội, vào cái ngày trên mạng hiện ra hình ảnh hàng trăm cảnh sát Ukraine quỳ gối xin người dân tha thứ cho vụ các đồng nghiệp của họ đã gây ra cái chết của hàng trăm đồng bào biểu tình."

Người ta cũng không quên câu chuyện ít nhất vài quan chức nào đó đã bị lên huyết áp đến mức phải cấp tốc nhập viện khi lệnh truy nã Yanukovych được chính phủ mới ở Ukraine ban hành.

Những người dân mẫn cảm nhất còn bình phẩm về thái độ trở nên ôn hòa hơn hẳn của một số quan chức công an mẫn cán ở Hà Nội, vào cái ngày trên mạng hiện ra hình ảnh hàng trăm cảnh sát Ukraine quỳ gối xin người dân tha thứ cho vụ các đồng nghiệp của họ đã gây ra cái chết của hàng trăm đồng bào biểu tình.

Vốn luôn bị xem là một thế lực rất không tương nghĩa với tuyên xưng “bạn của dân”, ngành công an Việt Nam như đang trong cơn rùng mình chua xót và hổ thẹn về nhận thức lại đối với tương lai của mình.

Vào đầu năm 2014, hoạt động tái nhận thức như vậy càng trở nên âm ỉ và xung đột trong đầy rẫy hoang mang, càng khiến mỗi công an viên thêm bất an và tự suy ngẫm về đường công danh, mối tư lợi hay số phận bất trắc đính kèm của anh ta, chính vào lúc xảy ra ra cái chết cực kỳ bất bình thường ngay trong nội bộ ngành: Thượng tướng, thứ trưởng công an Phạm Quý Ngọ.

Bởi tất cả đều có nguyên do của nó, và đều là thứ nguyên do xác đáng. Chưa nói tới cuộc cách mạng Ukraine có vẻ khá xa xôi về địa lý, chỉ mới cuối năm trước, chính giới cao cấp Hà Nội đã không thể bỏ qua cơn chấn động do Sam Rainsy - thủ lãnh đảng đối lập ở Campuchia - gây nên.

Người ủng hộ đối lập xuống đường ở Campuchia

Tất nhiên cuộc biểu tình dẫn tới bạo động của hàng chục ngàn công nhân ở Phnômpênh luôn có thể là một đề dẫn hấp lực cho điều tương tự có thể xảy ra ở Việt Nam trong tương lai gần.

Tương lai đó tất yếu sẽ xảy ra, nếu như các chế độ chính trị cầm quyền ở Đông Dương không tự chuyển mình, hoặc hơn nữa là tự thay máu mình. Quá nhiều bức xúc và phẫn nộ xã hội luôn có thể làm nên một thùng thuốc súng có sức công phá không kém thua những gì đã công hiệu trong lịch sử dày đặc biến loạn của dân tộc Việt.

Nhưng khác hẳn với biến động có xu hướng ôn hòa ở châu Âu, thật khó có thể hy vọng kịch bản ở Campuchia và Việt Nam tránh thoát được cơn bạo lực “hồi tố” từ phía người dân, đặc biệt từ những nạn nhân của chế độ. Mối xung đột âm ỉ từ quá nhiều năm qua giữa dân oan đất đai, nạn nhân của nạn bạo hành công an… đã tạo nên thật nhiều mối quan hệ mang tính tư thù. Một số vụ việc quan chức các địa phương và ngay tại Hà Nội bị trả thù bằng mìn, dao và súng là phần nhập đề cho bài luận văn tả cảnh, tả người và lưu trữ cả số nhà cho cái tương lai bịt bùng rất có thể xảy đến.

Cũng khác khá nhiều với đặc tính biến động chính trị ở châu Âu, các nước Đông Dương khó có được sự thay đổi tức thời và ngọt lịm. Bởi lịch sử vẫn thường cho thấy sự biến đổi ở Đông Dương nói chung và Việt Nam nói riêng luôn phải thấm trải một chu kỳ đủ dài và đủ đau, đau đến mức ứa máu và có thể cả tắm máu. Để cuối cùng, hiệu ứng lò xo nén mới xảy ra: cái gì bị áp bức tàn tệ nhất sẽ phản ứng ghê gớm nhất.

Tàn lụi

Bất chấp các tư cách háo danh trên trường đối ngoại, chế độ chính trị ở Việt Nam vẫn đang lao dốc theo một cơn nguy biến không thể kềm giữ: khủng hoảng kinh tế.

Nhưng điều đau đớn tận cùng đối với một dân tộc chính là cuộc khủng hoảng đang và sẽ trở nên cao trào trong những năm tới lại được kiến tạo bởi chính các nhóm lợi ích thuộc về lòng chế độ chứ không phải do một thế lực ngoại xâm nào.

Nhân nào quả nấy. Sự hoành hành không còn bút tích nào diễn tả của các nhóm lợi ích và nhóm thân hữu đã trở thành điều kiện cần đẩy cả dân chúng cùng chế độ xuống hố, cũng như bảo đảm cho xác suất rất cao diễn ra một phong trào “hồi tố” của dân chúng đối với quan chức trong tương lai không xa, vào bất kỳ thời điểm nào xảy ra biến động từ nhỏ đến lớn.

Và lao tới một biến động vĩ đại.

Hãy nhìn và hãy chiêm nghiệm số phận của Yanukovych: nếu sắp tới ông ta không thể có chỗ trú thân ở bất cứ nơi nào trên lục địa châu Âu kể cả Moscow, làm sao những quan chức có bề dày thành tích ngược chiều với các quyền con người ở Việt Nam lại có thể đào thoát khỏi khu vực Đông Dương?